Werken met de 12 zintuigen

De tast-, levens- beweging- en evenwichtszinnen vormen de fundering voor de ontwikkeling.

Een handig lens op menselijke ontwikkeling is geleverd door Rudolf Steiner, de grondlegger van het onderwijs Vrijeschool beweging. Wij werken met de voorstelling dat wij veel meer zintuigen hebben dan de klassieke vijf – namelijk 12.

Dat kan een reactie van ongeloof meebrengen als men het voor het eerst hoort, maar het sluit aan bij 'Multiple Intelligences' opvoedingstheorie, gepopulariseerd door een Harvard professor, oward Gardner, in the 1990s.

In ieder geval biedt deze ongewone blik op de zintuigen, aan de opvoeders de mogelijkheid om nieuw licht te laten schijnen over hulp bij de gezonde ontwikkeling van kinderen.

1. De tastzin brengt een innerlijke beleving van 'hier houd ik op en daar begint de buitenwereld' De eerste ontwikkeling van dit zintuig, begint bij de geboorte zelf. De aanraking van enig object buiten jezelf, verandert de innerlijke beleving van het betreffende individu.

2. De levenszin is de innerlijke beleving van het eigen welbevinden. Bij het rennen, verkrijgt men een versterkte beleving van eerst warmer worden en weer afkoelen. De levenszin helpt ook bij het subtiele gewaarworden van het verschil tussen lichtelijk gestoomd verse groenten en diepgevroren groenten in een microgolfoven gaar gemaakt.

3. De bewegingszin verwijst naar de innerlijke beleving van je eigen beweging. Proprioceptie – zelfwaarneming.

4. De evenwichtszin – Gewaarwording van boven, onder, links en rechts. Ontwikkelt door het rollen, kruipen en leren staan en lopen.

5. De reukzin - De eerste van de 'middelste' zintuigen. Een van de vijf erkende zintuigen; het is op de grens tussen innerlijke gewaarwording en gewaarwording van de buitenwereld. Door de lucht komen de geuren bij ons binnen.

6. Smaakzin – De buitenwereld penetreert nog meer dan met de reukzin. De kwaliteit van de substantie wordt waargenomen.

7. Gezichtszin – De beelden in de buitenwereld worden waargenomen.

8. Warmtezin – ervaring op de grens, het verschil tussen het eigen organisme en een substantie van buiten.

9. Gehoorzin – het waarnemen van klanken. De kwaliteit van het klinkende object wordt gewaar.

10. Taalzin – het beleven van de betekenis van een klank of woord. Het is een bijzonder vermogen van de mens; des te verbazingwekkender dat het in de eerste levensjaren door kinderen aangeleerd kan worden!

11. Denkzin - Het vermogen om gedachten, ideeën of concepten het begrijpen. Het vormen van een gedachtebeeld.

12. Ikzin – de mogelijkheid om het ego of Ik van een ander waar te nemen. Bij voorbeeld de gewaarwording dat een zekere persoon een vertrek is binnen gekomen. Het heeft een positieve werking op sociale vlak – het kunnen wachten tot de ander uitgesproken is; het vermogen om in een groep te werken.

Uitgaand van dit beeld van twaalf menselijke zintuigen kunnen wij nieuwe inzichten verwerven. Zo is het mogelijk om de verbanden te ontdekken tussen de goede ontwikkeling van de vier lagere zintuigen en de hogere vier zintuigen; elk van de lagere zintuigen correleren met een hoger zintuig.

Er is als het ware een metgezel die later tot ontwikkeling komt. Er vindt een transformatie plaats van de lagere zin. Een ander manier om dat te zeggen is: de onderste zintuigen ontwikkelen de bovenste zintuigen. Dit betekent dat elke activiteit om de lagere zintuigen te ontwikkelen, ook zeer belangrijk is voor de ontwikkeling van de hogere. Leerproblemen zoals concentratieproblemen, zwak geheugenvermogen, onvoldoende vermogen om gedachtebeelden te vormen, taalvaardigheidsproblematiek, niet kunnen luisteren, hebben te maken met onvoldoende ontwikkeling ten opzichten van de hogere zintuigen. Wanneer een kind leerproblemen heeft, kan het men onderzoeken hoe de lagere zintuigen functioneren, en daaraan werken om zodoende indirect de hogere zintuigen te ondersteunen om beter te ontwikkelen. Alle kinderen hebben baat bij ontwikkelingsspelletjes en activiteiten.

Uitdrukkingen in de volksmond spreken dikwijls boekdelen over deze verbanden: Ik zie wat jij bedoelt, laat mij hier eerst even aan kauwen, ik heb tijd nodig om dit te verteren, die muziek laat mij koud, daar zit een geurtje aan…zoek er nog meer, het is de moeite waard! Het zou licht kunnen werpen op het spectrum van twaalf menselijke zintuigen.

Natuurlijke samenwerking van de lagere en hogere zintuigen

Tast & Ego	Levenszin & Denkzin	Beweging & Taal	Evenwicht & gehoor
Door de tastzin kan men leren de verbinding met anderen te vinden; aandacht schenken.	Een goed ontwikkelde levenszin biedt de basis voor een goede beeldvormende vermogen ten opzichten van de opgedane ervaringen.	Een gezond bewegingszin legt de basis voor het kunnen oppakken van de samenklank, de klankcombinaties waaruit de woorden bestaan.	De evenwichtszin bevordert luistervaardigheid.
Uitdrukkingen in de taal: Iemand een hand geven, een figuurlijke vriendelijke klap op de schouders geven.	Uitdrukkingen in de taal: Dat is een gezond idee, dat is een lam idee, dat is ziek, dat is dodelijk.	Uitdrukkingen in de taal: Ik kan jou niet volgen; ik kan het niet begrijpen – bovengenoemde uitdrukkingen kunnen helpen een beeld te vormen van het verband tussen de beweging / woordzin in tegenstelling tot de voorgaande uitdrukkingen en het verband tussen de levens/denkzin.	Uitdrukkingen in de taal:
Andere aspecten om op te letten: het is leerzaam om op te letten hoe ieder kind op een eigen wijze reageert op de aanwezigheid van anderen. Het is denkbaar dat aandachtstoornissen kunnen ontstaan door een gebrek aan liefdevolle fysieke aandacht, wat op zijn beurt weer leidt tot een onvermogen om het ego van een ander aan te voelen of om aan een groepsactiviteit te kunnen meedoen.	Andere aspecten om op te letten: Een ziek kind kan aangespoord worden om te herstellen als hij het gevoel wordt gegeven dat het innerlijk sterk is en snel weer beter zal worden.	Andere aspecten om op te letten: Bij spraakproblemen is het goed om te observeren hoe de mond beweegt; dat zou een hulp kunnen zijn bij eventuele remediërende oefeningen.	Andere aspecten om op te letten: Kinderen die in de locaal rondspinnen. Kinderen die van hun stoel vallen.
Spelletjes: Op de rug schrijven, handklapspelletjes, Simon zegt, Witte zwanen, zwarte zwanen, worstelen, gooien en vangen (met een partner)	Spelletjes: Enige stil, individuele spel, vrijspel, rennen, natuurwandelingen, schilderen met aquarel voor een gezonde ontwikkeling van de levenszin is het eigen thuis belangrijkst – ritme in dagelijkse, wekelijkse en jaarlijkse leven is de sleutel – ordening van de ervaringen, ordenen van het denken!	Spelletjes: Valspelletjes, kruipen, touwtjespringen, figuren maken met een geknoopt touw, blinddoekspelletjes, balspelletjes	Spelletjes: Ontspannende gymnastiekspelletjes en enige activiteit waarbij het binnenoor in de ruimte van positie verandert of waar het evenwicht verschoven wordt) (rollen, blinddoekspelen)

Er is als het ware een metgezel die later tot ontwikkeling komt. Er vindt een transformatie plaats van de lagere zin. Een ander manier om dat te zeggen is: de onderste zintuigen ontwikkelen de bovenste zintuigen. Dit betekent dat elke activiteit om de lagere zintuigen te ontwikkelen, ook zeer belangrijk is voor de ontwikkeling van de hogere. Leerproblemen zoals concentratieproblemen, zwak geheugenvermogen, onvoldoende vermogen om gedachtebeelden te vormen, taalvaardigheidsproblematiek, niet kunnen luisteren, hebben te maken met onvoldoende ontwikkeling ten opzichten van de hogere zintuigen. Wanneer een kind leerproblemen heeft, kan het men onderzoeken hoe de lagere zintuigen functioneren, en daaraan werken om zodoende indirect de hogere zintuigen te ondersteunen om beter te ontwikkelen. Alle kinderen hebben baat bij ontwikkelingsspelletjes en activiteiten.

Uitdrukkingen in de volksmond spreken dikwijls boekdelen over deze verbanden: Ik zie wat jij bedoelt, laat mij hier eerst even aan kauwen, ik heb tijd nodig om dit te verteren, die muziek laat mij koud, daar zit een geurtje aan…zoek er nog meer, het is de moeite waard! Het zou licht kunnen werpen op het spectrum van twaalf menselijke zintuigen.

© Helend opvoeden  2025