Ritmische massage en badtherapie
Wat is ritmische massage?
Ritmische massage is een vorm van therapie die wordt toegepast door antroposofisch fysiotherapeuten. Na hun reguliere fysiotherapie-opleiding hebben zij een aanvullende opleiding gevolgd, waarin zij zich hebben verdiept in het antroposofisch mensbeeld en zich vanuit dit mensbeeld specifieke methodes van diagnostiek en behandeling hebben eigen gemaakt. Antroposofisch fysiotherapeuten hebben verscheidene therapeutische methoden tot hun beschikking, zoals massage en inwrijvingen, bewegingstherapie en warmte-applicatie. Hier wil ik iets vertellen over de massage. De vraag 'wat is ritmische massage?' kan vanuit vele gezichtspunten benaderd worden. Het drieledig mensbeeld, de wezensdelen van de mens, de vier elementen: deze en andere invalshoeken kunnen veel onthullen over het wezen van de ritmische massage.
Ik beperk mij echter in dit stukje tot twee voor de hand liggende aspecten: het ritme en de massage.
De term ritmische massage verwijst naar het gegeven dat in de natuur en dus ook in de mens overal ritmen werkzaam zijn. Ritme kun je beschrijven als een regelmatige afwisseling van toestanden of bewegingen. In de natuur vind je o.a. ritmen in de afwisseling van dag en nacht, in de seizoenen, de maancyclus, de getijden van de zee. De invloed van deze ritmen kun je weer vinden in het leven van plant, dier en mens. Voorbeelden van ritme in het menselijk functioneren vinden we in de afwisseling van slapen en waken, het samentrekken en ontspannen van het hart, de in- en uitademing, in het functioneren van de organen en ook in tal van onze handelingen en bewegingen. Ritme verbindt de tegenstellingen, creëert evenwicht. Zorgt ervoor dat de mens zich niet heen en weer geslingerd voelt tussen polariteiten, maar zichzelf als een continuïteit kan beleven, een zekere rust en regelmaat in het leven kan ervaren. Natuurlijk weten wij allemaal dat die rust en orde voortdurend bedreigd worden door alles wat om ons heen gebeurt, door de activiteiten van anderen en door onze eigen handelingen in de wereld. Echter, daar waar in de natuur en in het menselijk organisme ritmen werkzaam zijn en worden gerespecteerd, kunnen verstoringen van het evenwicht worden opgevangen of gecorrigeerd. Dit kunnen we (het streven naar) gezondheid noemen.
Maar de verstoringen van de harmonie kunnen ook te groot zijn.
De vermoeidheid, spanning of pijn die wij opdoen aan de inspanningen en zorgen van ons dagelijks leven, kunnen ertoe leiden dat wij verkrampen, onszelf als het ware schrap zetten, in een poging ons te weer te stellen tegen hetgeen op ons afkomt. Als wij blijven vastzitten in een bepaalde toestand of als de beweging stagneert, is er geen ritme meer. Een deel van ons raakt voor kortere of langere tijd geïsoleerd van de natuurlijke ritmen in ons organisme of in de natuur. Dit ervaren wij - op den duur - als pijn, als ongemak. Anders gezegd: ongemak, pijn, maar ook ziekte en kwetsuren kunnen worden opgevat als een vorm van isolement.
Ritmische massage werkt verbindend, herstelt de eenheid. De massage bestrijkt grote delen van het lichaam, bv. de gehele rug, de buik, de armen of benen in hun totaliteit. Zij richt zich niet direct op plaatsen waar pijn of spanning zich voordoen, maar probeert evenwicht te brengen tussen verschillende gebieden. De masseur laat zich hierbij leiden door waarnemingen die hij kan doen aan het lichaam. Dit betreft onder andere de temperatuur, spanning en stevigheid van het weefsel. Vaak kunnen tegengestelde kwaliteiten gevoeld worden in verschillende delen van het lichaam, bijvoorbeeld: een warm hoofd en koude voeten, of: een gespannen schoudergordel en slappe kuiten. De handen van de ritmisch masseur maken te samen bewegingen die het weefsel beurtelings samenbrengen en weer vrijlaten: cirkels, spiralen en lemniscaten in vloeiende figuren. De ritmische opeenvolging van deze verbindende en weer ruimte scheppende handgrepen heeft een ademend karakter. Het gebaar van de handgrepen is niet zozeer knedend, samendrukkend, maar veeleer luchtig, aanzuigend. Het weefsel wordt als het ware uit de zwaarte gelicht. Voor degene die, wellicht al geruime tijd, spanning en pijn in zijn of haar lichaam ervaart, kunnen deze kwaliteiten van de ritmische massage: het verbindende, het ademende, het verlichtende, een uitnodiging vormen om zich weer met de 'probleemgebieden' te verbinden, het isolement op te lossen.
Eenheid te ervaren waar eerder isolement was: het zere been, voorheen als 'die lamme poot' bestempeld, hoort er nu weer bij. Ruimte, waar strakheid, spanning heerste: de pijnlijke, gespannen buik die vroeger het middenrif samentrok, ademt nu weer mee. Lichtheid, waar het gewicht eerst drukte: de stijve schouders waarop men, gelijk Atlas, de wereld torste, kunnen nu weer achteloos opgehaald worden. Je zit weer lekker in je vel!
Dirk Hazelhoff, fysiotherapeut
Massage volgens dr. Simeon Pressel
Biografie
Dr. Simeon Pressel wordt op 15 juni 1905 in Hilpertsau in het Zwarte Woud in Duitsland geboren als tweede kind van een houthandelaar. Vanwege zijn eigen zwakke gezondheid wordt hij op zijn zeventiende naar een kuuroord gestuurd waar hij kennismaakt met massage. Sinds die tijd is hij geïnteresseerd in massage en de mogelijkheden van deze therapie. Hij gaat medicijnen studeren en werkt na zijn afstuderen enige tijd in het homeopathisch ziekenhuis in Stuttgart. Daarna begint hij in 1931 een eigen praktijk in Bayreuth, waar hij zijn patiënten ook met massage behandelt. Hij behandelt dan alleen de rug. In 1935 trouwt hij en krijgt twee kinderen. Zijn vrouw en kinderen komen in 1945 bij een bombardement om het leven. In de dertiger jaren leert hij de antroposofie kennen wanneer hij op zoek is naar nieuwe wegen in de geneeskunst. De antroposofie van Rudolf Steiner wordt dan in zijn verdere leven in alles zijn leidraad. Kort voor het eind van de oorlog raakt hij in Russische krijgsgevangenschap. Te midden van het kampleven lukt het hem een meditatief leven op te bouw. Zo ontstaat een 'gedragen zijn' door geestelijke krachten, waarmee hij ook anderen kan helpen. Hij behandelt zijn medegevangenen met massage en heil-eurythmie en praat met hen over antroposofie.
In 1950 keert hij terug naar Duitsland met een nieuwe impuls; hij wil met de jeugd gaan werken. Hij wordt in Stuttgart schoolarts aan de Vrije School, waar hij vijf jaar blijft. In deze tijd merkt hij hoe moeilijk het voor de kinderen is om met hun voeten een goed contact met de aarde te kunnen maken, om 'in hun benen' te komen. Door meer of minder bewust het oorlogsdrama mee te beleven was bij hen het vreugdevolle 'gesprek met de aarde' (zoals Dr. Pressel het noemt) verstoord geraakt. Zo groeit in hem de behoefte ook de benen te gaan masseren. Omdat hij in de loop van de jaren uit de behandeling van de rug waardevolle aanwijzingen voor verdere therapie gekregen heeft, komt hij op het idee om afwisselend rug en benen te gaan masseren. Deze vorm toont zich zeer vruchtbaar en er wordt door hem streng aan vastgehouden. Ook nu nog wordt slechts zelden van dit patroon afgeweken. Na de vijf jaar in Stuttgart als schoolarts leidt hij gedurende twee jaar een zwervend leven in Scandinavië waar hij al reizend in zijn auto vol antroposofische geneesmiddelen, scholen en heilpedagogische instituten als arts, leraar en raadgever terzijde staat. Hij houdt voordrachten en cursussen over geesteswetenschap. In 1957 begint hij in Stuttgart een eigen prakrijk. In 1958 trouwt hij met de Nederlandse Lies van Schouwen en krijgt met haar vier kinderen. In de nieuwe praktijk gaat hij nu ook volwassenen behandelen volgens het nieuwe systeem éénmaal rug en éénmaal benen. Dan wordt ook duidelijk dat er een samenhang in het lichaam bestaat tussen linkerkuit met het stofwisselingssysteem (lever-gal) en de rechterkuit met het ritmische systeem (hart-bloedsomloop). Hieruit ontwikkelt zich de mogelijkheid om op geheel nieuwe wijze te kijken naar de gezondheid van de patiënt. Wel moet nadrukkelijk gezegd worden dat een hogere vorm van het tastvermogen en een waakzaam waarnemen van het getaste in opeenvolgende behandelingen onontbeerlijk zijn om tot een gevolgtrekking op dit gebied te kunnen komen. Deze vaardigheid heeft dr. Pressel gedurende zijn 50-jarige prakrijk zeer ver ontwikkeld. Zij ging gepaard met een grote liefde voor de lijdende mens en vreugde en enthousiasme voor de in het ziek-zijn aanwezige mogelijkheden tot innerlijke groei. Het volledig opgeslokt zijn door zijn praktijk is de reden dat dr. Pressel pas aan het eind van zijn leven ertoe komt om zijn manier van masseren ook aan andere mensen door te geven. Pas in 1976 wordt voor het eerst in een kleine kring van mensen door hem een cursus gegeven. Ondanks zijn ziekte - hij heeft de laatste jaren van zijn leven kanker - gaat hij tot 7 dagen voor zijn dood door met het behandelen van patiënten en het geven van massage-onderricht. Hij sterft op 14 oktober 1980. Na zijn dood wordt de cursus massage voortgezet door Elisabeth Pressel, zijn vrouw. Zij heeft een opleiding in ritmische massage gevolgd voor zij dr. Pressel leerde kennen en vanaf 1958 zijn elementen uit deze massage 'verwandelt' opgenomen in de 'Pressel-massage'. Ook de orgaaninwrijvingen vormen nu een onderdeel van de behan-deling. Lies Pressel geeft in Stuttgart cursussen en komt op verzoek ook naar andere plaatsen om les te geven.
De massage
Bij de massage volgens dr. Simeon Pressel wordt uitgegaan van het antroposofisch mensbeeld, zoals dat door Rudolf Steiner beschreven wordt bij de drieledige mens. Hierbij wordt er een onderscheid gemaakt tussen het zenuw-zintuigstelsel (de bovenpool) en het stofwisselings-ledematensysteem (de onderpool, waarmee de mens direct met de aarde in verbinding staat). Tussen deze twee polen ademt en pulseert een derde gebied, het ritmische systeem, waar de mens in staat is een evenwicht te scheppen. Bij ziekte is dit evenwicht niet aanwezig. Zowel de onder- als de bovenpool kunnen te sterk of te zwak werken, waardoor er een disharmonie ontstaat. De massage van dr. Pressel wil het 'gesprek' tussen boven en onder opnieuw op gang brengen, waardoor een nieuw, beweeglijk evenwicht tussen boven en onder kan ontstaan. Hiertoe worden afwisselend het kuit-lendengebied en het nek-ruggebied gemasseerd.
Massage is al een zeer oude kunst. In vroeger tijden is zij gebruikt om het lichaam soepel en lenig te maken, een vorm te geven geschikt voor het leven op aarde. In de oudheid was het opgave en doel als mens volledig in het lichaam te incarneren. In onze tijd bergt dit het gevaar in zich van een te ver doorgevoerde verharding, een eenzijdige ontwikkeling in het materialisme. De mens is vergeten dat hij oorspronkelijk uit de geestelijke wereld stamt en daarheen ook steeds weer terugkeert. Een proces dat zich bv. in het ritme van waken en slapen vertoont. In onze tijd zal ook de massage weer als doel moeten hebben dat de mens zich weer bewust wordt van zijn kosmische oorsprong en hiermee een verbinding probeert te maken. In het vrije ademen tussen boven en beneden ontstaat er ruimte voor de kosmische krachten om zich beter met het menselijk lichaam te verbinden. Steeds wanneer twee stromen elkaar ontmoeten, vindt er in die ontmoeting een 'Steigerung' plaats, een boven zichzelf uitstijgen. Nieuwe vormen ontstaan, een echte genezing, een beter worden zet in.
In ieder mens sluimeren verborgen mogelijkheden tot verdere ontwikkeling. Ziek zijn betekent dat deze mogelijkheden ergens worden gebarricadeerd. Een blokkade, een stremming treedt op en zet zich in de vorm van veranderingen in het weefsel af. Het is van belang achter de oorzaak van de blokkade te komen, waar bevindt deze zich. De masseur probeert dit al tastend te ontdekken. Op deze weg neemt hij de patiënt mee. Al masserend maakt hij hem opmerkzaam op pijnlijke plekken in het weefsel, verdichtingen en ook temperatuurverschillen. Aan deze veranderingen wordt verder geen extra aandacht gegeven, ze worden in de stroom van de ritmisch uitgevoerde beweging meegenomen.
Vaak zijn er opvallende verschillen tussen links en rechts en boven en onder bij de mens waar te nemen. Dit leidt dikwijls tot een gevoel van onbehagen of zelfs tot ziekte. De disharmonie op te sporen en te harmoniseren, is een belangrijke opgave van de massage. Door zich van deze verschillen bewust te worden, kan de patiënt opnieuw met zijn problemen aan de slag. Dit is een proces dat met vreugde gegaan kan worden, ondanks of misschien wel dankzij de moeilijkheden, een nieuwe kans biedt zich aan! Er komt rust en ruimte van waaruit opnieuw gehandeld kan worden. Begrip voor een mens en zijn lot zijn een geschenk wat door deze massage tastbaar wordt.
De klachten, die met deze massage behandeld kunnen worden zijn vele. Ontstaan niet alle ziekten uit een disharmonie tussen boven - onder, binnen - buiten, lichaam en ziel? In ieder geval kan in veel gevallen waar geen genezing mogelijk is, een verlichting van de klachten optreden. In het gesprek tussen boven en beneden krijgt de patiënt steeds meer de mogelijkheid om zich met zijn ziekte uiteen te zetten, a.h.w. boven deze uit te groeien. Deze processen kunnen soms veel tijd kosten, omdat ook de oorzaken vaak in een ver verleden gezocht moeten worden. Ook bij acute ziektegevallen kan deze therapie tot verbluffende resultaten voeren. Verder kan ook de zich niet ziek voelende mens zich laten behandelen, om van het 'normale' tot het 'gezonde' te komen.
Het is van groot belang dat in iedere behandeling de juiste maat bereikt wordt. De therapeut leert de sterkte van de handgreep en het tempo waarmee deze wordt uitgevoerd aan ieder mens aan te passen. Ook de lengte van de behandeling varieert van patiënt tot patiënt en van keer tot keer. Meestal neemt de massage 40 - 45 minuten tijd in beslag, wat met het doorpraten van wat er sinds de vorige keer gebeurd is, tot een totale behandelingstijd van ca. 1 uur voert. In het begin worden de behandelingen 1 - 2 keer per week gegeven; later kan zich dit verder uitspreiden. Het is mogelijk om langere tijd achter elkaar te werken, maar soms ook zijn een paar weken (dan met grotere frequentie) genoeg om een aanzet te geven. De eerste twee behandelingen wordt naast de massage ook gewerkt met het zgn. 'Schröpfen', het zetten van glaasjes. Dit is een oeroude techniek, die nog steeds zijn vruchten afwerpt. Dr. Pressel heeft deze methode opnieuw toegepast met een door de antroposofie verdiept bewustzijn van het proces. Nek- en lendengebied worden hierdoor a.h.w. opengemaakt om verdere doorstroming mogelijk te maken.
Zoals boven reeds beschreven is, zijn zowel de nek- als de beenmassage geen passief zich op de bank leggen en zich laten bewerken. Het is immers van groot belang dat de patiënt zich bewust wordt van zijn 'struikelblokken'. Dit is een zeer individueel proces, daar ieder mens zijn weg in zijn eigen tempo en op zijn eigen manier gaat. Nieuwe werelden ontdekt hij daarbij, die daarvoor verborgen waren. Een ontdekkingsreis naar de ware bestemming van elk mens, met bewustzijn gegaan, daarbij wil de massage van dr. Pressel een hulp zijn.
Bronnen
Dr. Simeon Pressel - Bewegung ist Heilung
Aantekeningen cursus Pressel-massage gegeven door Lies Pressel
Bernhard Lievegoed - Uber den doppelten Planetenprozess
Aartje Hulstein
Opbouwende krachten aanspreken!
Chris Vree over badtherapie
Ignace van der Meijden
De badtherapie en de ritmische massage zijn ontwikkeld door Ita Wegman (Nederlands arts die in samenwerking met Rudolf Steiner de antroposofische geneeskunde als aanvulling op bestaande geneeskunde vorm heeft gegeven) en Margaretha Hauschka. Chris Vree deed in 1979 en 1980 in Bad Boll de opleiding ritmische massage en bad therapie. Sinds 1983 is hij werkzaam in Therapeuticum de Egelantier in Bergen, als fysiotherapeut en als badtherapeut. Ignace van der Meijden sprak met hem over de heilzame werking van de bad therapie.
Het principe
Het principe van de badtherapie -en van alle uitwendige therapieën- berust op het gegeven dat het lichaam van de mens niet toestaat dat er iets van buitenaf naar binnen komt. Iets dat niet mens-eigen is wordt niet toegelaten. Alles wat van buiten naar binnen wil is 'mensvreemd' en moet 'eigen gemaakt' worden. Ook wanneer wij een boterham eten of iets drinken, al ons voedsel wordt eerst helemaal afgebroken, voordat we het in ons op kunnen nemen.
Dat is een proces van weerstand en door die weerstand wordt onze innerlijke levenskracht gesterkt, daar leren en leven we van.
Voorbeelden
Stel je voor dat je te lang in de zon hebt gelegen en dat je verbrand bent. Het zonlicht is in je lichaam binnengedrongen en van binnenuit komt er een reactie. Die uit zich in jouw warmte-organisme. Het brandende gevoel dat je waarneemt wordt veroorzaakt doordat je warmte-organisme een enorme hoeveelheid warmte naar je 'verbrande huid' brengt, en dat is het brandende gevoel dat je waarneemt. Je voelt dus niet de te grote blootstelling aan het zonlicht, die heeft zijn schadelijke uitwerking inmiddels gehad en daar moet je nu van herstellen.
Als je elke dag kort in de zon gaat zitten, dan word je bruin. Je zou kunnen zeggen dat bruin worden een teken van gezondheid is: 'wat zie je er lekker bruin uit' zeggen we dan. Maar het bruin worden is eigenlijk een uiting van de bescherming van binnenuit tegen het binnendringende licht. Daar bescherm je je tegen door bruin te worden waarna je vervolgens het zonlicht beter verdragen kunt.
Aan dit voorbeeld zie je dat door een invloed van buitenaf, een uitwendige invloed, van binnenuit een reactie optreedt. Zo zijn uitwendige therapieën, bad therapie, massage en oefeningen, eigenlijk behandelingen van buitenaf die in het lichaam weerstand oproepen. Ze helpen je om adequaat te reageren op dat wat van buiten komt, zodat je sterker wordt.
De krachten die door de badtherapie worden aangesproken
Voordat je geboren bent en in de jaren na de geboorte zijn er enorme krachten aan het werk die het lichaam opbouwen. Deze opbouwende krachten worden aangesproken bij de bad therapie.
Dat is ook in het verleden heel mooi zichtbaar gemaakt in de afbeeldingen van het Isenheimer Altaar. (Zieke mensen werden geconfronteerd met de afbeeldingen op dit altaar en dat had een genezende uitwerking - IvdM). Op één van de schilderingen zie je links de wereld van de engelen en rechts Maria met het kind. Daartussen, in het overgangsgebied tussen de geestelijke wereld en de fysieke aardse wereld, staat een bad, het bad als beeld voor het geboorteproces waarbij wij via het water tot aardemens worden, een houten tobbe met daarachter een kan olijfolie. Ook de olijfolie is te begrijpen als hulpmiddel bij de overgang van de ene naar de andere wereld.
Dat zie je tegenwoordig ook terug bij de stervenswijding en in het verre verleden werden de priesterkoningen gezalfd ten teken dat ze open stonden voor de impulsen vanuit de geestelijke wereld en dat zij deze konden invoegen in de materiële wereld.
We werken dus op de grens tussen de materiële en de geestelijke wereld. Dat daarbij het gebruik van olie een belangrijke rol speelt laat ook de plant ons heel duidelijk zien.
Er zijn in planten allerlei heilzame, geneeskrachtige substanties die je kunt benutten. Tot de belangrijkste van deze stoffen behoren de oliën. De olie ontstaat in de bladeren en wordt dan getransporteerd naar waar de planten hun verdampingsorganen hebben óf waar ze wordt opgeslagen. Er zijn twee soorten olie. De eerste soort is de etherische olie. Dit is de olie die de plant verdampt, de olie die eerst, in de plant, stoffelijk is en daarna, na de verdamping door de plant, onstoffelijk wordt en voor ons als geur bekend is. De tweede soort is de olie die ontstaat door zonnewarmte en zonlicht en die door de plant wordt opgeslagen, dit is de vette olie. Vette oliën zijn dus tot stof geworden licht en warmte. Die zorgen ervoor dat een plant de winter door kan komen. Die buffer hebben ze nodig om de kou van de winter te kunnen weerstaan. De etherische oliën zijn nodig om de geur te verspreiden waardoor de dierenwereld wordt gelokt voor de bestuiving, ze zijn voorwaarde voor de bevruchting, voor het voortbestaan. De vette oliën zijn er om de levenscyclus van de plant opnieuw te kunnen laten beginnen.
De oliën zijn in essentie één en al warmte en die warmte heeft een grote relatie met ons eigen warmte-organisme en met ons ik, dat leeft in het warmte-organisme. En dit ik wordt er nu door de bad therapie toe aangezet om aan zijn inwendige organisatie te werken en genezing te bevorderen.
Soorten baden en hun werking
In de bad therapie worden verschillende soorten baden gebruikt: bewegingsbaden, koortsbaden en substantie baden.
Bewegingsbaden
Er zijn vier bewegingsbaden: het lemniscaten bad, het golfbad, het wrijf bad en het borstel bad. Twee van deze baden worden hieronder nader beschreven.
Het golfbad
De therapeut brengt het water in een bepaalde golfbeweging. Je kunt op twee manieren werken: door de uitademing of de inademing aan te spreken. Als je golfbewegingen in het water maakt en je doet dat afdalend, te beginnen bij de schouders vervolgens op hart-hoogte, dan heuphoogte en als laatste bij de knieën, dan wordt iemand zich sterk bewust van zijn voeten. Hij wordt daardoor sterk in zijn lijf, zijn voeten verankerd en dat is weer nodig om los te kunnen laten. Dat wordt bijvoorbeeld gedaan bij iemand met een hoge bloeddruk, iemand die eigenlijk te diep in zijn lijf zit. Die moet daar eerst nog dieper in gebracht worden en kan dan pas loslaten, dan kan de uitademing komen. Eerst goed in je lijf komen om dan de hoge bloeddruk wat los te kunnen laten.
Dat zelfde fenomeen kun je ook waarnemen bij het inslapen. Vaak kunnen mensen niet inslapen omdat ze koude voeten hebben, je moet dan eerst met je warmte-organisme in je voeten komen en pas daarna val je in slaap.
Er zijn ook mensen die door ziekte of ouderdom op de rand van de dood vertoeven, die eigenlijk willen sterven, maar bij wie dat niet lukt. Daar zie je een vergelijkbaar iets als bij het inslapen. Deze mensen kunnen vaak niet meer goed in hun lijf komen, ze zijn er eigenlijk al te veel uit maar houden het lijf onbewust vast. Vaak hebben ze ook koude voeten, en ook dan helpt het verwarmen van de voeten waardoor ze weer even in het lichaam komen om het vervolgens los te kunnen laten.
Het golfbad wordt bijvoorbeeld toegepast bij astma.
Borstelbad
Met borstels geef je een wrijving aan de benen, daarna aan de armen, gevolgd door lange afstreken over de rug en benen. Vervolgens wordt de stop uit het bad getrokken en wordt koud water toegevoegd. Dezelfde afstreken worden herhaald terwijl het water steeds kouder wordt. Dan stapt iemand uit het bad, droogt zich goed af, kleedt zich aan en gaat dan wandelen.
Dit is het enige bad waarbij niet nagerust wordt maar waarbij iemand actief moet worden.
Het borstelbad kan o.a. worden aanbevolen bij vetzucht en wanneer men te dromerig door het leven gaat: het borstelbad helpt bij het ervaren van grenzen.
Koortsbaden
Een koortsbad duurt ongeveer een uur. Daarbij wordt iemand 'uitgenodigd' om met zijn lichaamstemperatuur de temperatuurstijging van het water te volgen. Dat wordt gedaan om koorts op te roepen. Na het opmeten van de eigen lichaamstemperatuur, die als begintemperatuur van het badwater wordt genomen, wordt de watertemperatuur steeds iets hoger gebracht.
Je kunt denken, als iemand naar 40 graden gebracht moet worden dan kun je daar ook wel mee beginnen. Je legt iemand in een bad met die temperatuur en laat hem of haar daar een halfuur in. Maar wat er dan gebeurt is dat hij/zij in een moeilijke situatie wordt gebracht: men gaat sterk transpireren, de pols loopt op, de adem wordt heftiger, men kan in een shock raken. Opmerkelijk is dat er een blokkade ontstaat en dat de lichaamstemperatuur nagenoeg niet oploopt. Zo moet het dus niet.
Wanneer je dat opwarmen heel rustig aan doet, dan gaat de lichaamstemperatuur ook mee omhoog. Het verzet tegen de warmte van buiten wordt gevolgd door daar eigen warmte tegenover te zetten. Zo wordt het warmteorganisme intensief gemobiliseerd. Het kan zijn dat in de loop van dit proces onderweg blokkades optreden en dat de stijging van de lichaamstemperatuur stopt. Dan kun je helpen door iemand een kop thee te geven of je geeft bepaalde borstelingen aan de onderbenen, of arnicawikkels aan de polsen.
Koortsbaden worden aanbevolen bij o.m. ernstige verhardingsaandoeningen zoals kanker en reumatische ziekten.
Substantiebaden
Onze huid is ons grootste waarnemingsorgaan, is eigenlijk één en al zintuig. Onze huid neemt dus waar wat ons wordt aangeboden en vervolgens komt er van binnenuit een reactie. Aan iemand die in bad gaat wordt in feite iets gevraagd, met de 'uitnodiging' om van binnenuit te antwoorden. Er zijn heel veel substanties die je aan de buitenkant kunt aanbieden en die een antwoord oproepen. Daarom worden substanties aan het bad toegevoegd.
Bij bad therapie is het gebruikelijk dat de patiënt door de arts is doorverwezen. De arts bepaalt het soort bad en schrijft de substantie voor. Dat vraagt de nodige kennis van de verschillende substanties.
In de bad therapie wordt gewerkt met minerale substanties, waarbij bijvoorbeeld zout wordt toegevoegd of dierlijke substanties zoals formica (mierenzuur). Maar meestal worden er plantaardige substanties gebruikt. Je kunt thee trekken, essences maken, de plant aan olie toevoegen en je kunt met plantaardige -etherisch of vette- olie werken.
Belangrijk is dat je de substantie aan moet bieden op een wijze dat iemand daar ook wat mee kan. Bijvoorbeeld door het in de lucht te verspreiden of in massageolie te doen. Je kunt de substantie ook in bad doen. Wanneer je olie gebruikt krijg je dan te maken met het probleem dat water en olie niet met elkaar mengen. Je moet dan een truc uithalen: je mengt de olie met een emulgator, dan doe je er koffiemelk of honing bij en doet het vervolgens in het bad. Of je gaat het verzepen, dan laat je de olie samengaan met andere stoffen -zoals gebeurt bij de badmelken- dan komt het dus ook in het bad en kan het zich inderdaad mengen met het badwater. Als iets verzeept is, is het echter gebonden aan de emulgator en kan niet meer vrij tot werking komen en dat is het nadeel van het werken met een emulgator.
Gelukkig bracht een aanwijzing van Rudolf Steiner de heer Werner Junge er toe om hiervoor in 1937 een apparaat (oliedispersie-apparaat) te ontwikkelen. De werveling die het apparaat teweeg brengt verbindt de olie zodanig met het water dat de olie in het hele badwater aanwezig is. Een uiterst dunne oliefilm legt zich om de minuscule waterdruppels. Op deze wijze wordt de olie ontsloten en vindt er een enorme oppervlaktevergroting, en dus vergroting van het werkingsgebied, plaats. Etherische olie is een zeer vloeibare en uiterst brandbare stof, die goed te mengen is met een vette olie. Als je dan een twee, drie milliliter van deze olie neemt heb je genoeg voor een heel bad. Als iemand in een dergelijk voorbereid bad stapt gaat de olie naar de huid en geeft daar uiteindelijk zijn werking. Een werking, eerst als 'vraag en antwoord' zoals eerder uitgelegd, vervolgens dringt de olie door de huid naar binnen en brengt daar etherische olie in het bloed. Eén tot twee uur later is de etherische olie weer weg uit het bloed, het is afgebroken en daarvoor heeft het ik-organisme hard moeten werken. Het is echter aangeboden op een wijze waar de ik-organisatie wel in geïnteresseerd is: het is niet wezensvreemd maar wezens gelijk. Dit is niet het geval als de olie geëmulgeerd is.
Etherische olie en vette olie zijn in wezen pure zonnewarmte, zonne-energie en die zonne-energie staat gelijk aan de innerlijke kwaliteit van het warmteorganisme waar ons ik mee samenhangt, waar ons hart mee samenhangt. Je kunt ons hart zien als middelpunt, als de innerlijke zon. Die zonnewerking wordt nu aangesproken door iets van buiten waarin pure zonnekwaliteit aanwezig is.
Afhankelijk van de gebruikte substantie kunnen substantie baden worden voorgeschreven bij vele ziektes.
Voedingsbad
Een apart bad is het voedingsbad. Er worden daarbij drie substanties gebruikt; ei, citroen en melk. Ei staat voor de levenskiemkracht, citroen is samentrekkend en brengt bewustzijns-kwaliteit (bijvoorbeeld ook te gebruiken bij hoge koorts). Melk heeft een relatie met ons middengebied. Bij de vrouw is heel mooi zichtbaar hoe melk als voedingssubstantie dient voor een kind dat eigenlijk nog niet op aarde kan leven. Als baby word je via de moedermelk langzaam tot aardse voeding gebracht. Je ziet dus dat melk dienst doet om een van oorsprong kosmisch wezen te helpen zich tot een aards wezen te ontwikkelen.
Als iemand helemaal uit zijn evenwicht en erg verzwakt is en in een voedingsbad wordt gelegd, dan geeft dat weer de gelegenheid om in alle drie de gebieden impulsen op te pakken.
Zo'n zeven tot acht keer in één maand is daarvoor een normale behandelingsperiode.
Mijn ervaring is dat dat heel goed werkt. Voedingsbaden worden o.a. toegepast bij mensen die door ziekte of een crisissituatie sterk verzwakt zijn.
Na het bad
Omdat de wereld buiten ons druk en actief is worden de zintuigen sterk aangesproken. Om het effect van de behandeling, de opgeroepen innerlijke reactie, een kans te geven om door te kunnen werken is het het beste om na een badtherapiesessie drie kwartier tot een uur te rusten.
Het moeilijkst is dat wij in zekere zin gekluisterd zijn aan ons etherlijf: ons gewoontelijf dat altijd weer probeert in onze oude gewoonte te vervallen. Opmerkelijk is dat mensen bij ziekte wel eens zeggen: 'ik wil weer de oude worden'. Maar 'de oude' werd nou juist ziek, dus je moet helemaal niet die oude worden, je moet nieuwe ideeën en impulsen krijgen. Hierin ligt een meerwaarde van de uitwendige therapieën en van een therapeuticum als samenwerkingsplaats van arts en therapeuten, van antroposofische geneeskunde in brede zin omdat je de mensen bewust wil maken van hoe gewoonten te veranderen zijn, zodat we niet terugvallen in een ziekmakend patroon.
De toekomst
De badtherapie, het geldt voor de uitwendige therapie in het algemeen, staat helaas op een heel laag pitje. En dat is een dramatische ontwikkeling, vooral als je de opmerking van Rudolf Steiner in herinnering brengt die ooit zei dat aan het einde van de 20e eeuw de antroposofische therapie voor kanker, de antroposofisch gebaseerde psychiatrie en de antroposofische uitwendige therapieën het beste voor een aansluiting met de gewone geneeskunde zouden kunnen zorgen. Je ziet op dit moment, even alleen naar de uitwendige therapie kijkend, dat deze absoluut niet op zijn waarde wordt geschat. Belangrijk punt daarbij is de noodzakelijke substantiekennis en hoe we dieper door kunnen dringen in de wezenlijke mogelijkheden van de uitwendige therapie, dat is echter een heel kwetsbaar gebied.
Daarnaast is het economisch erg moeilijk, voor de producent en de gebruiker om alle substanties tot je beschikking te hebben, zodat er niet altijd met de meest geschikte substantie kan worden behandeld. En dan is er natuurlijk ook nog altijd de vraag hoe de werkzaamheid bewezen kan worden.
Maar als het aan het enthousiasme van Chris Vree ligt is het laatste woord nog lang niet gesproken!
Een bad nemen kan iedereen thuis. Voor een echte therapeutische behandeling is naast de kennis en de uitvoering van het grootste belang dat iemand anders dit voor zijn medemens doet. Hier zijn nog vele aspecten heel belangrijk die nu niet aan de orde zijn geweest. De uitvoering kan gedaan worden door fysiotherapeuten of verpleegkundigen. Een aantal verzekeraars vergoedt (met inachtneming van een maximaal bedrag) de kosten van badtherapie, meestal via een (alternatief en/of antroposofisch) aanvullend pakket.
Opleidingen zijn er bij de desbetreffende antroposofische beroepsopleidingen, die in Nederland worden georganiseerd door de Stichting Plegan, voor verpleegkundigen, en Stibaf, voor fysiotherapeuten. In Duitsland zijn opleidingen te volgen in Bad Boll, bij de Margaretha Hauschka Schule en die Ausbildung für Öldispersionsbäder nach W. Junge. Daarnaast bestaat de mogelijkheid kennis te maken met de diverse baden d.m.v. workshops bij Chris Vree.
Dit artikel is eerder verschenen in 'Evenwicht - tijdschrift over ziekte en gezondheid vanuit de antroposofie', mei 2004.
www.therapeuticum-egelantier.nl/meer-informatie-38m71.html
© Helend opvoeden 2025
