Euritmietherapie
Wat is euritmie?
Op bijna alle Vrije Scholen worden euritmielessen gegeven, van de kleuterklas tot en met de bovenbouw. Maar wat is dat nu eigenlijk, euritmie?
Euritmie is een bewegingskunst die door onder andere Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofie is ontwikkeld. Door speciale gebaren en bewegingen worden klanken, woorden en tonen zichtbaar gemaakt.
Zinvolle beweging
Als voorbeeld verplaatsen we ons even in de belevings-wereld van een kleuter. Deze kleuter zit in een wereld van beweging, zowel in zichzelf als daarbuiten. Euritmie (en dan met name kleuter euritmie) probeert het kind met gebruikmaking van beelden en muziek vanuit het dromerig bewustzijn naar een zinvolle beweging te krijgen.
Lichaamsbesef
Het kind ervaart en beseft door al deze bewegingen heel goed het eigen lichaam, wat aanzet tot een goed lichaamsbesef. Een goed lichaamsbesef is nodig om later (in de onderbouw) goed de aangeboden leerstof in zich op te kunnen nemen!
Euritmie mag dan ook binnen het Vrije School-onderwijs gezien worden als een voorbereiding op het gehele leerproces. Door ook in te spelen op het gevoelsgebied van het kind kan ook aan de zielen-ontwikkeling worden gebouwd.
Klankbeleving
De klank draagt de beweging en de beweging draagt de klank.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat euritmie soms omschreven wordt als: Gymnastiek voor de ziel.
Euritmie
Vrije School Michaël Den Haag
Ik wil hierbij beginnen met een van de vele mooie zinnen van de beroemde Duitse dichter Schiller. Het citaat gaat als volgt:
"Wenn die Seele spricht, so spricht, ach, die Seele ja nicht mehr..."
In het Nederlands vrij vertaald wil dat zoveel zeggen als: Als de zíél spreekt, dan spreekt, ach ja, de ziel niet meer...
Dit was het citaat waar meneer Baptiste de euritmie probeerde uit te leggen, aan het begin van de afsluitingsvoorstelling van de vierdejaars euritmie studenten op De Vrije School Den Haag, begin juli dit jaar. Hij zei daarop, "Iedereen kent wel het gevoel als je tegen iemand zegt:"Ik hou van jou!" Zo legde hij de betekenis uit van dit citaat van Schiller.
Het woord bestaat uit twee Griekse delen: eu- wat in het Grieks schoon, waar of goed betekent en -ritme wat beweging betekent.
Dit is eigenlijk in twee woorden waar het in de euritmie om gaat: Schone Beweging.
Ik denk dat het belangrijkste bij de euritmie ook is dat innerlijke leven ontdekt. Dat je een bepaalde geestelijk/lichamelijke intelligentie krijgt voor wat er zich eigenlijk allemaal afspeelt in de wereld van je gevoelens, gedachtes en verlangens.
Bij euritmie speelt de innerlijke beleving van de beweging een veel grotere rol dan datgene wat je van buitenaf kunt zien. Dit is nog niet zo makkelijk als het misschien lijkt. Want bij euritmie probeer je juist om je innerlijke belevenissen aan de buitenwereld te laten zien. Alleen bij hele geoefende euritmisten kan het zo zijn dat je de binnenwereld van deze persoon binnen kunt treden als diegene je daar iets wil laten zien. En als diegene het echt goed kan dan kun je daar ook echt niet meer aan ontsnappen. Want de taal die het lichaam spreekt is veel sterker dan menigeen zal vermoeden.
Bij euritmie gaat het er dus om om de innerlijke beleving zichtbaar te maken voor de toeschouwer. Ik denk daarbij wel dat de de huidige euritmie nog lang niet op zo een niveau is gekomen dat het dit doel al goed kan bereiken, maar als er mensen zijn die ernaar streven om dit doel te verwezenlijken dan zal dat ook lukken!
De bedoeling van de euritmie was om de oerdans, die in de tijd van de Oude Grieken nog bestond, weer te doen herleven. Bij deze dans was het zo dat niet alleen de fysieke gestalte van de danser werd aangesproken, maar ook het denken, en het nadenken! Niet alleen mime werd geoefend, ook toneel, net als choreografie en dichtkunst. Dus niet alleen het lichaam werd aangesproken, ook het denken en voelen.
Deze vorm van dans was toen zelfs onderdeel van de Olympische Spelen.
Een mooi voorbeeld van hoe men toen over dans dacht zie terug in een citaat van Rudolf Steiner. Hij zegt: "Als je een goede denker wilt zijn, moet je een goede danser zijn."
Dit heeft denk ik te maken met de beweeglijkheid van de gedachtes die je niet met een rekenmachine kunt begrijpen. In de antroposofie, en dus ook in de euritmie, wordt ervan uitgegaan dat er verschillende lagen zijn in het leven op deze aarde: Je hebt de puur fysieke laag, met alles wat je kunt tasten en in een doosje kunt stoppen. Daarnaast (niet daarboven zoals sommige mensen zeggen) bestaat er ook nog de etherische wereld. Hier vind je de krachten die vorm geven aan het fysieke. Als deze etherische krachten een levend wezen verlaten, dan vergaat deze. Zulke materie kan niets anders dan ontbinden. Verder is er ook nog de astrale wereld. De wereld van verlangens en gevoelens, waar de wijsheid haar oorsprong in heeft...
Met de astrale krachten kan de huidige euritmie eigenlijk nog niets beginnen. Ze staat dan ook nog in de kinderschoenen.
In de euritmie gaat het tegenwoordig vooral om de etherische wereld. En dan vooral datgene wat zich binnen in elk individueel mens afspeelt. Deze vormgevende krachten, deze beweeglijke wezenijkheden, probeerde men in de loop der jaren tot uitdrukking te brengen in gebaren en bewegingen, gebaseerd op voorbeelden die Rudolf Steiner heeft gegeven.
Wat is de geschiedenis van de euritmie
De euritmie heeft haar oorsprong in het ontstaan van de eerste Vrije School in Stuttgart. Rudolf Steiner, de grondlegger van de euritmie, was een veelzijdig man. Hij was architect, natuurwetenschapper, filosoof, kunstenaar en nog veel meer. Hij ontwikkelde in het begin van de twintigste eeuw de antroposofie. Hij hervormde de landbouw, de geneeskunde, de heilpedagogie met betrekking tot verstandelijk minder begaafden, en was een groot voorstander van de kunsten in het dagelijks leven. Hij ontwikkelde daarvoor ook de euritmie.
De eerste euritmieles werd door Rudolf Steiner gegeven aan Lory Smith nadat haar moeder hem had gevraagd om haar te leren dansen. Hierbij is de euritmie echt geboren.
Deze dans wordt sindsdien onderwezen op de Vrije School in Stuttgart en andere Vrije Scholen die later werden gesticht.
Wat zijn er voor verschillende soorten euritmie?
Er zijn drie verschillende soorten euritmie.
Podiumeuritmie
De eerste is de artistieke euritmie. Bij deze euritmie gaat het net als bij bijvoorbeeld ballet om een voorstelling met publiek in een grote zaal.
Heileuritmie
De tweede soort is de therapeutische euritmie. Deze wordt vooral veelvuldig toegepast in de antroposofische geneeskunde. De therapeut(e) doet dan met de patiënt oefeningen om zich weer thuis te voelen in zijn lichaam.
Pedagogische euritmie
De derde soort is de pedagogische euritmie. Deze wordt bijvoorbeeld gegeven op Vrijescholen. De groep doet probeert dan met elkaar een stuk uit te werken onder begeleiding van de meester of juffie. Het doel van deze tak van de euritmie is om het innerlijke leven van de leerling op orde te brengen en de verhoudingen in het groepsverband in evenwicht te brengen.
Waar komen de gebaren en bewegingen vandaan die in de euritmie gebruikt worden?
De gebaren die in de euritmie voor de letters worden gebruikt, komen rechtstreeks uit de natuur van de mens. Rudolf Steiner heeft ze bedacht, maar hij was niet de schepper van deze, je zou kunnen zeggen geestelijke wezens; nee, hij heeft ze alleen maar ervaren in de natuur om zich heen. De karakters van de letters kun je overal in de natuur tegenkomen. Het typische van de i bijvoorbeeld zie je als een mens wakker wordt, hij strekt zich uit, zijn bewustzijn wordt verlicht, het ik van de mens gaat nestelt zich weer in het hele lichaam. De i vindt je bijvoorbeeld ook in de klas als iemand zijn vinger opsteekt om iets te zeggen. Diegene laat de anderen merken dat zijn ik iets wil zeggen. De letter i heeft heel erg sterk te maken met het "ik". Dit is maar een voorbeeld, maar op deze manier kun je de klinkers ontdekken. De medeklinkers zijn iets ingewikkelder, ze hebben meestal meerdere eigenschappen die zich met elkaar verweeft hebben. De m bijvoorbeeld is een letter die heel ver doordringt, langzaam en heel gestaag, maar wel alsmaar. Het is als een hele lage toon. Dit zie bijvoorbeeld bij een boom. De m is heel duidelijk aanwezig en staat voor alsmaar gestaag groeien van de boom. Hij weet van geen ophouden, maar heeft wel oneindig veel geduld... Bij de boom zie je ook nog de b die het degelijke van de stam laat merken. De dikte, de gemoedelijkheid. Maar het meest duidelijk aanwezig bij de boom is de oo, de rustige, overzichtelijke, koninklijke boom
Welke betekenis heeft euritmie in onze maatschappij mogelijk in de toekomst?
De euritmie kan heel gezond werken op de mens. In grote bedrijven waar mensen alleen nog maar bezig zijn een verlengstuk van een machine te zijn, kan de euritmie voor mensen een grote hulp zijn. Sociale betrekkingen van mensen onderling kunnen zo verstevigd worden en ook de verhouding van de mens tot zichzelf kan gesterkt worden met de euritmie. Het grootste probleem van de euritmie tegenwoordig is vooral dat zo weinig mensen eigenlijk weten wat het is. Hier zijn nog bergen te verzetten.
Eurithmie
Anya Straatman
Euritmie is een bewegingsleer ontwikkeld door Rudolf Steiner, die de mens ontvankelijk maakt voor de gebaren die leven in het gesproken woord en in de muziek. Het luisteren is de basis voor de beweging, namelijk het zichtbaar maken van datgene wat je hoort. Alle klinkers, medeklinkers, tonen, maten en ritmes hebben hun eigen gebaar en beweging. Euritmie is er als kunst, als therapie, en als pedagogisch vak. Dit vak wordt op de Vrije Scholen onderwezen door euritmisten die een Hbo-opleiding van 4 jaar gevolgd hebben. Voor de therapeutische euritmie staat nog een specialisatie van 1 jaar. Academies voor Euritmie zijn er over de hele wereld.
Kinderen
Met de jongste leerlingen wordt bewogen op verhalen en sprookjes die doorweven zijn met muziek. Zij bootsen de leraar na en komen zo in het beleven en in de vaardigheden van de bewegingen door de vreugde van het spel. Vanaf het negende jaar wordt er steeds meer zelfstandigheid in de bewegingen van de leerling verwacht. Een leerproces van kennen en vooral kunnen; ieder naar zijn of haar mogelijkheden. Het bewegen van eenvoudige choreografieën op muziek; het zichtbaar maken van toonhoogte met armgebaren, maat en ritme in de voeten. De hele mens doet mee. Er wordt altijd met 'levende' muziek gewerkt, meestal piano. In de woordeuritmie kan een negen- of tienjarige leerling door klankgebaren en ritmes een door de leraar gesproken gedicht zichtbaar maken. Naarmate de leerling ouder wordt, vragen we meer zelfwerkzaamheid: 'wat hoor je, wat zou je daar voor vorm op maken: meer recht, meer rond, snel of langzaam?'
Bovenbouw
Rond het 13e/14e jaar wordt er veel met meetkundige vormen gewerkt. Het lopen op 5-, 6- en 7-sterren die ook nog eens onderling moeten verschuiven is niet eenvoudig, maar sterkt het levendige denken en scherpt het oriëntatievermogen. Rond het 16e/17e levens¬jaar gaan de leerlingen eén en ander kunstzinnig uitwerken. Grotere choreografieën worden gemaakt, stijlen, tijden en intenties worden vergeleken in de beweging door het werken met verschillende componisten, dichters en schrijvers. Ook al zijn er wetmatigheden in de euritmie gebaren, toch is er een enorm verschil in toepassing. Bijvoorbeeld de muziek van Eric Satie draagt meestal ijle, diagonale bewegingen in zich, terwijl de muziek van Ludwig van Beethoven vaak om grote en symmetrische vormen in de ruimte vraagt. Dit geldt natuurlijk ook voor de taal: een gedicht van Lucebert vraagt om een andere beweging en choreografie dan een gedicht van Slauerhoff. Ook proza en poëzie vragen om verschillende uitwerkingen.
Evenwicht
Het luisteren van de leerling is een belangrijke scholingsweg in een tijd waarin alle geluiden over elkaar heen lijken te buitelen en de mens alleen kan bestaan door zich soms af te sluiten. Dit geeft een luistermoeheid. Door het bewuste luisterproces in de euritmie wordt het innerlijk leven gesterkt. De euritmie schept evenwicht tussen vitaliteit en bewustzijn. Het samen bewust bewegen geeft extra dimensie aan het sociale proces van een klas. De euritmie kan ondersteunend werken op de andere vakken, vooral bij wiskunde, taal en muziek. Het harmonisch bewegen van lichaam en ziel werkt sterk op de persoonlijkheidsvorming.
Bron: Artikel uit de Seizoener aangereikt door Maria Pedro, auteur: Catherine Witvliet-De Mooij, docente euritmie Novalis College Eindhoven
Euritmietherapie
Euritmietherapie is ontstaan vanuit de antroposofische bewegingskunst euritmie. Euritmie zet de klanken van taal en muziek om in beweging. Euritmie therapie is dan ook een actieve bewegingstherapie. De bewegingen en ritmes van het menselijk organisme komen overeen met de bewegingen waarin de euritmie de klanken van taal en muziek omzet. Door de eigen bewegingen aan deze kwaliteiten te relateren kunnen klankgebaren harmoniserend en genezend op het organisme inwerken. De bewegingen hebben een sterk verinnerlijkende en ordenende kwaliteit.
De bewegingen zijn zeer divers, zoals de vraagstellingen verschillend zijn. Ze worden altijd aangepast aan iemands mogelijkheden. Vrijwel iedereen kan dus wel euritmie beoefenen, ongeacht leeftijd of motorische beperkingen.
Je wordt niet bewogen, maar je beweegt zelf. Het blijven oefenen bepaalt de werkzaamheid. Je zou kunnen zeggen: "Het is een bewogen medicijn dat de patiënt zelf moet aanmaken!"
Meer over euritmietherapie is op de volgende site te vinden:
© Helend opvoeden 2025
