Antroposofische oefening en scholing

Een artikel uit het antroposofische maandblad Motief, waarin de arts Joop van Dam enig inzicht geeft in de mogelijkheden die antroposofische oefening en scholing bieden.

Antroposofie zou ik willen omschrijven als de ontdekking van de potentie van de mens. Je wordt je bewust van de potentie in jezelf, van de mogelijkheden die je hebt in de relatie met anderen en ten opzichte van de aarde. In het beroepsleven, maar ook in de eerste twintig jaar van zijn gewone leven, wil een mens zich ontplooien en ontdekken wat hij allemaal kan. Wil hij daarbij ook de eigen innerlijke scholing ter hand nemen, dan is onthaasten het eerste dat hij moet leren. Hij moet leren om tot stilstand te kunnen komen. Hij richt zich er in feite op om naar 'binnen' te kijken. Een van de eerste vragen die daarbij hoort is 'Waar ben ik eigenlijk mee bezig?' Wie op zo'n manier naar binnen leert te kijken, kan ook op een nieuwe manier naar 'buiten' kijken en andere dingen gaan zien. Er zijn verschillende oefeningen om hieraan te werken.

De eerste oefening bestaat uit het terugkijken. Aan het eind van de dag kijk je terug op wat er is gebeurd. Dat doe je met de vraag: 'Waar ging het vandaag om?' Dit is een 'waarderende terugblik' omdat je verschillende waarden toekent aan wat je hebt meegemaakt. Een andere vorm van terugblik is een 'waarnemende terugblik'. De naam zegt het al: je kijkt terug op dingen die je hebt waargenomen en probeert je die weer voor de geest te halen. Het hoort bij deze terugblik dat je je waarnemingen van de afgelopen dag in een omgekeerde tijdsvolgorde probeert te herinneren. Dus niet wat het eerst was en wat daarna, maar precies andersom. Door jezelf bij de waarderende terugblik vragen te stellen als: 'Welk wonder gebeurde er vandaag?' of: 'Waar en wanneer was ik het meest mezelf? voeg je waarde aan de dag toe.

Het is een goede oefening voor 's avonds, al kan het ook op andere momenten. Daarna ga je slapen. Het gevolg is dat je de volgende dag anders bent. De ervaring leert dat je dan meer wilskracht hebt, meer intentie. Je bent benieuwd naar wat de komende dag en de ontmoeting je zullen brengen. Je bent meer aanwezig. Op die manier vindt er een vitalisering van de wil plaats. Je kijkt terug naar het verleden en krijgt wilskracht voor de toekomst, en dat komt door de nacht. De nacht is altijd een terugblik. Gedurende de nacht verwerkt de mens zijn dag. Dat doe je niet alleen, maar samen met je hogere wezen -met je engel. Hij laat zijn licht op je dag schijnen, hij laat je de mogelijkheden ervan zien. Door 's avonds met een vraag in slaap te vallen, wek je de wil en zakt dat wat je bezighoudt een laag dieper.

Een derde vorm van terugblik is om te letten op de 'onbedoeld gelukte handeling'. Dat is een belangrijk instrument bij de terugblik op het werk dat je doet, op je beroep. 'Heb ik vandaag iets gedaan wat ik van tevoren niet had bedacht en waar iets geniaals in zit?' Deze oefening is een hulpmiddel bij uitstek om in je werk in ontwikkeling te blijven. Je ontdekt nieuwe werkwijzen die ook later toepasbaar zijn en je merkt dat je je continu vernieuwen kunt. Dat geeft energie.

We kennen ook de basisoefeningen, zoals Rudolf Steiner die heeft beschreven in "De wetenschap van de geheimen der ziel". Hij geeft oefeningen voor denken, voelen en willen.

Een denkoefening is bijvoorbeeld om je twee minuten lang op één gebruiksvoorwerp te concentreren. Probeer exacte en logische gedachten te ontwikkelen naar aanleiding van wat je ziet aan dat voorwerp. Als je dat eenmaal kunt, zul je zien dat je daarna twee keer zo snel een brief kunt schrijven of de helft minder tijd nodig hebt om een les voor te bereiden.

Een bijzondere categorie is de gevoelsoefening. Hierbij krijg je te maken met het sociale aspect. Er zijn allerlei stappen mogelijk. Je kunt je gevoelens zoals bijvoorbeeld irritatie, zwaarmoedigheid, bewondering of enthousiasme in kaart brengen. Je zult dan merken dat bepaalde gevoelens altijd weer terugkomen. Die hebben blijkbaar iets met jou te maken. Andere emoties ervaar je alleen af en toe. Dat zijn 'stille gevoelens', gevoelens die door de wereld in jou zijn gewekt. Het is belangrijk om die grote en luidruchtige gevoelens te snoeien en ruimte te geven aan de kleine. Probeer deze kleine gevoelens te uiten, want dan groeien ze. Je kunt ermee communiceren. En het wordt pas echt sociaal wanneer je zover komt dat je kunt helpen andermans gevoelens geboren te laten worden.

Bij de basisoefeningen hoort ook een oefening in positivisme. In situaties die je in eerste instantie als negatief beoordeelt, probeer je alsnog iets positiefs te vinden. Iets waardoor je ermee verder kunt komen. Dit kan tot nieuwe sociale verhoudingen leiden, want je beoefent 'inclusiviteit', namelijk dat jij bij de situatie hoort die je voor je hebt. Er is ook nog een oefening in onbevangenheid. Dan oefen je erin om bekende dingen zo waar te nemen alsof je ze nog nooit eerder hebt gezien. In de ontmoetingssfeer heeft dat de uitwerking dat je het lot zoals het op je afkomt, beter kunt laten binnenkomen.

Met zulke oefeningen werk je aan gemeenschapsvorming, net als wanneer je bijvoorbeeld met elkaar intervisie aandurft of met elkaar een onderzoeksgemeenschap vormt. Daarbij stel je jezelf als groep een onderzoeksvraag en daarmee ga je gezamenlijk aan het werk. Het houdt je vitaal, want je hebt als groep iets om naar uit te kijken. Je bent dan vanuit de toekomst bezig. Dit is een nieuwe werkhouding die naar mijn idee pas over een jaar of tien zal aanslaan. Bij de huidige afnemende vitaliteit van de mens is dat een goede manier om het met elkaar vol te houden, om de aanwezige potenties te verwerkelijken. Het hoort bij de moderne opvatting van het karma: dat je 'niet alleen werkt aan je eigen (oude) lot, maar ook altijd met andere mensen samen een nieuw lot schept. Waarom heeft iemand een probleem, een handicap? Om iets negatiefs uit het verleden te herstellen? Of om er nieuwe vermogens door te ontwikkelen? Zo leer je op een nieuwe manier naar jouw relatie met de ander te kijken. Samen werk je aan de potenties die mensen hebben.

Uit: maandblad Motief

© Helend opvoeden  2025