Iduna en de gouden appels

Vierde klas 9/10 jaar

Toneeltekst

Vrije School de Zwaneridder te Wageningen
Geerten de Jong, Pallas

Vrij naar een stuk van Els Geraets, Meander, Nijmegen

Voor ons doel op de KDC is dit toneelspel veel te lang en ingewikkeld. Ook zijn er te veel rollen. Het is duidelijk geschreven voor een grote klas. Wij kunnen het vereenvoudigen en aanpassen. Het geheel geeft de sfeer goed weer – het is goed om het hele toneelstuk door te lezen en er dan vanuit de eigen situatie een eenvoudiger spel van te maken. Alleen het wegnemen van Iduna en de ellende waarin de goden dan verkeren, en haar terugkeer, is voor de kinderen al een heel indrukwekkend beeld om mee te krijgen. Er zijn verder fijne gedichtjes te vinden die goed te gebruiken zijn, bij voorbeeld in de ochtendkring of anderszins (zoals de ambachten, de nornen voor de werkwoordvormen).

Spelers in dit stuk

Verteller/presentator(s)

Odin, Loki, Tyrr, Freya, Freyr, Thijmen, Frigga, Sena, Baldur, Heimdall, Iduna, Urd, Verdandi, Skuld, Njörd, Hönir, Thor, Skadi

Om ljod bed eg alle
helga lydar
store og småe
søner åt Heimdall.
Det vil du, Altfader,
at vel eg fortel
frå fyrndeheim
det som fyrst eg minnest.

Noorse tekst vertaald: Stilte verzoek ik

Verteller

We spelen voor u het stuk van Iduna met de Gouden appelen. Iduna is bij de Asen in Asgard komen wonen, want haar gouden appelen geven hen de eeuwige jeugd. Aan de randen van de wereld wonen de reuzen. Ze hebben altijd ruzie met de Asen. Beneden in Midgard wonen de mensen.

Iduna is door Loki uitgeleverd aan Thjassi, de stormreus, maar dat weten de Asen nog niet. Loki was ooit door Thjassi in het nauw gebracht en toen heeft hij moeten beloven dat hij Iduna zou uitleveren.

Koor
Een es weet ik staan
Yggdrasil heet hij,
hoog en met helder
heilvocht begoten,
vandaar komt de dauw
in de dalen vallen;
aan de bron van Urd
staat hij eeuwig groen.

Stilte verzoek ik

Odin en Hönir ontmoeten Loki en trekken met hem door de wereld. Links en rechts zitten groepjes kinderen (derde klas) die een ambacht uitbeelden. In het midden een boom, de Yggdrasil.

scène 1

Koor (3e)
Vaardige handen
kennen de wol
het leer of de klei
kennen de hamer
het mes of de schaar
vouwen en kneden
snijden en smeden,
keer op keer
steeds maar weer
maken producten
kant en kaar:
dat is ons ambacht
kijkt u maar.

Odin

De runen vertellen van warmte die ook de mensen omgeven zal, maar zie hoe de koude uit Jotunheim/reuzenland hen in zijn macht krijgt.

Loki
Hebben niet de schapen een mantel
warm genoeg voor dit klimaat.

Wolgroep
Wij scheren het schaap
en wassen de wol
vullen de zakken
wat zijn ze al vol!

Wij kaarden de wol
en spinnen de draad
maken nu kleding
kijk hoe mooi dat staat.

Odin
De runen vertellen van zonlicht
dat hen tot voedsel dient

Loki
Zie hoe ze de aarde bewerken en hoe het graan wordt veredeld.

Boeren en bakkers
Zongebrand, goud op 't land
zie je thans het koren staan
eerst gezaaid, dan gemaaid,
dan geoogst het gouden graan.
Zet de schoven recht naar boven
bind de halmen bij elkaar
zon en regen brachten zegen
vormden korrels, groot en zwaar.

Odin
De runen vertellen over een stof
hard en scherp als de bliksem zelf

Loki
Uit de aarde gedolven
door het vuur bevrijd
smeedt men het ijzer
voor arbeid en strijd

Smeden
De hamer slaat, de hamer slaat
op 't aambeeld hier van vroeg tot laat.
Het vuur dat vlamt nu rood en fel
de slagen klinken hard en schel
en wat de smid hier smeedt en doet
dat maakt hij sterk, dat maakt hij goed.

Hij smeedt de ijzers voor het paard
hij vormt ze rond en slaat met vaart
zijn hamer slaat hij flink en sterk
ja, ja, - de smid is hier aan 't werk.

Odin
De runen vertellen, de aarde zij dank,
van vaatwerk zo stevig voor spijs en voor drank.

Loki
Dat doen de pottenbakkers

Pottenbakkers
Van de oever komt de klei
dik en vast, die kneden wij
tot een soepele bal ontstaat
die zich gemakkelijk vormen laat.

In de hitte van het vuur
of een oven, uur na uur
sintert klei tot aardewerk
waterdicht en blijvend sterk

Odin
Kom, laten wij teruggaan naar onze burcht
in Asgard, waar de andere Asen zijn.

Scène 2

Ambachtlieden af, Asen in een halve kring, opstelling: Thor,Freya, Freyr, Baldur, Tyrr, Hönir, Njörd, Heimdal

3 Nornen links, beide Odin rechts, Loki zwerft, Iduna en Skadi niet op toneel

Verteller
Daar staat de vurige Thor, de dondergod
die zijn rollende hamer over de wolken werpt.
Daar staat Freya, schoonste der godinnen
aan haar zijde, haar geliefde broer Freyr.
Daarnaast Frigga, gemalin van Odin,
vol raad voor de gehuwden.
In 't midden Baldur, hun zoon, stralend gelijk de zon,
dan Tyrr de strijdlustige, gaat geen reus uit de weg
en Hönir, de glanzende, die de mensen helpt.
Daarnaast Njörd van de zee,
die zo houdt van het strand en het zilte water.
Bij de brug de wakkere Heimdall, die ons Asgard bewaakt
en waar is Loki? (sluipt, zwaait even)
Wat voert hij in zijn schild?

Odin
stapt naar voren
Ik weet dat ik hing
aan de winderige boom
negen nachten lang
gewond door de speer
aan Odin gewijd
zelf aan mij zelf
aan de wereldboom
waarvan niemand weet
uit welke wortels hij groeit

Nornen
Trappelen zacht met de voeten

Odin verder
Zij gaven mij brood
noch boden mij drank
tenslotte keek ik omlaag
nam de runen in me op
nam ze roepende op
en vervolgens viel ik
van de boom viel ik omlaag

Nornen komen door de rij heen naar voren

Verteller
Drie jonkvrouwen wonen
vol wijsheid en eerbied
in een woning bij de bron
aan de voet van de boom.
Urd heet de ene, de andere Verdandi
Zij sneden de runen
Skuld heet de derde
voorspelster der toekomst,
die bestemde voor de stervelingen
hun leven, hun lot in de strijd.

Skuld
Luister allen naar mijn schouwen
luister naar mijn toekomst woord
duisternis zal spoedig dalen
over dit vredig Asen oord
Een grote reus zal komen
een havik volgt hij na
en dochterlief zal tonen
haar schoonheid hier – weldra

Urd
Luister naar mijn weten
van al wat is geschied
want al wat er geweest is
klinkt na nog in mijn lied.
Een van u vertoefde
in waarlijk grote nood;
hij verraadde u allen:
moet hij niet worden gedood?

Verdandi
Opent heden uw wakker oog
verklaar de tekens die ge ziet
het heden toont zijn raadsel
ziet ge het wel of ziet ge het niet?

Asen
angst
Wat zeggen de Nornen,
godinnen der tijd,
waarover spreken hun tongen,
welke duisternis brengt ons in verlegenheid?

Asen
Odin leer ons verstaan het eerste begin
wijs ons wat ooit was
is zij niet eeuwig, onze macht
wat bedreigt ons godengeslacht?

Odin
Runen zult gij leren
ontraadselen de tekens
zeer machtige staven
die de Nornen ons gaven
zeer sterke staven
brengen wijsheid en inzicht
schenken het denken hun licht.

Dat zult gij ervaren
als gij vraagt naar runen,
stammend van goddelijk geslacht,
die maakten de machtige goden,
en kleurde de krachtige ziener:
het is zeker het best, als ge zwijgt!

Scène 3

Tyrr
Kom Baldur, schoonste der goden
en gij schone Njörd, ga met mij mee.
Ik moet mijn gouden appel nog halen
die Iduna voor ons bewaart in haar stee

Njörd
Ja, Tyrr, gij dappere
de vruchten liggen voor ons klaar
Iduna verwacht ons zoals wij wel weten
ik zie al haar woning daar.

Freya
Njörd van de zee, zeg eens eerlijk
gaat gij voor een appel of voor die vrouw
Ik mooie Freya weet wel beter
Njörd speldt mij niets op de mouw.

Njörd
Loki, slimmerd, loop met mij saam
dan ben ik snel van die vrouwen vandaan.

Loki
Nee, beste vriend, ik heb al gegeten
ik ga er maar weer eens vandoor
Ik groet u, edele Asen,
ik volg een ander spoor.

Heimdall
Kom Hönir, wil voor míj gaan
ik kan de poort niet open laten staan.

Hönir
Iduna zit niet voor haar deur,
ik ruik nog niet haar bloemengeur.

Baldur
De appels staan nog niet gereed,
ik zie ook niet haar bloemsemkleed.

Frigga
Iduna is vast binnen,
nog rustend op het witte linnen.

Freya
Mogelijk dwaalt ze ergens buiten,
waar haar geliefde bloemen spruiten.

Freyr Kom, we roepen eens haar naam,
met z'n allen hier te saam.

Allen
Iduna, Iduna, Iduna...

Tyrr
Sst
Ik ga daar binnen zoeken,
Ik zoek haar gauw in alle hoeken.
even later
Ik kan haar nergens vinden
misschien is ze een eindje wandelen.

Baldur
Iduna komt zeker vandaag nog terug:
wij blijven hier maar even wachten
en zetten ons op deze treden.

Nornen
Iduna, Iduna, blijf niet te lang bij hen vandaan
anders zal het hen nog kwalijk vergaan;
jouw appels geven hen onsterfelijkheid,
alleen wij weten van 't verglijden der tijd.

Muziek; Asen slapen

Frigga
Freya, kijk eens naar je haren
ze zijn ineens helemaal grijs!

Freya
Wat is er met jouw ogen
al die rimpeltjes, waar komen die vandaan?

Thor
't Is of mijn armen niet meer willen
ik kan mijn hamer amper tillen

Njörd Het voelt zo stram nu in mijn been
het is zo stijf, het lijkt wel steen.

Baldur
Mijn huid is zo droog, het lijkt wel leer!

Tyrr
Jij bent de mooiste echt niet meer!

Freyr
Mijn handen zijn zo slap,
ze kunnen geen boog meer spannen.

Hönir
We lijken wel echte oude mannen.

Heimdall
Ik, Heimdall, wachter aan de brug,
ik had zo graag mijn scherpe ogen terug
dan kon ik zien waar Loki is
want hij is het die ik nu toch mis;
met Iduna ging hij gisteren rond het middaguur
wandelen daar beneden buiten de muur.

Odin
Njörd, breng Loki snel hierheen
wellicht weet hij hoe Iduna plots verdween

Njörd
Met plezier, Odin, met veel plezier.

Njörd verschijnt met Loki

Odin
Loki, weet jij waar Iduna is misschien;
jij bent de laatste die haar heeft gezien.

Loki
Stotterend
Ik? Ik weet van niets
Als jullie denken dat ik weet waar ze is
dan hebben jullie het helemaal mis.

Heimdall
Maar ik zag jou met Iduna gaan,
rond het middaguur zag ik jullie daar beneden staan
daarna ontbreekt van haar elk spoor
jij zou het moeten weten hoor!

Asen
Dreigend, ze dringen om hem heen
Spreek, spreek, spreek,
of je zult daar flink voor boeten.

Loki
Asen wijken, schrikken
Een reus
die had mij in zijn macht
Thjassi, heer van storm en wind
Naar Nevelheim, daarheen heeft hij Iduna gebracht;
hij kwam ineens als adelaar gezwind
zo groot en sterk, 't is werkelijk waar,
hij tilde haar op als een veertje daar
hij nam haar mee met reuzenkracht
heeft haar naar zijn kasteel gebracht.

Thor
Laat mij er heen gaan, naar dat gat
ik sla die reus met een slag plat.

Tyrr
Ja ik ga mee, met mijn scherpe speer
waarmee ik die schurk van een reus een lesje leer.

Odin
Nee, Thor, straks vind je nog de dood
de tovermacht van Thjassi is te groot
met listigheid zullen we dit wagen,
't is daarom dat we Loki moeten vragen;
bovendien: door zijn schuld zitten we met deze zaak
het is werkelijk zijn taak!

Loki
Goed Odin ik zal al mijn krachten eraan wijden
Iduna uit dat oord te bevrijden.
Freya, leen mij je snelle verenkleed
met die sterke vleugels maak ik me breed
als havik kan ik 't snelste vliegen
zo zal ik mooi die reus bedriegen.

En Heimdall, leg voor de poort een stapel hout
dat licht ontvlamt en laaiend brandt
ontsteek de vuurhaard zodra je ziet
dat een havik onder jouw poort door schiet

Odin
Wil snel nu met je tocht beginnen
Loki af, terzijde
Ik vraag mij af of listigheid
het van reuzenkracht zal winnen

Muziek
Bij de muur heen en weer lopend, turend

Scène 4

Frigga
Hoe lang is Loki nu al weg?

Freya
Al vele dagen Frigga;
ik ben het wachten moe.

Freyr
Tyrr, zie jij iets daar in de lucht?

Tyrr
Ik zie niets dan de wijde hemelboog
en beneden nietig klein
werken de mensen
met moeite en pijn

Thor
Ik ben van 't wachten nu al moe,
ik ging er veel liever zelf naar toe

Hoorn

Baldur
Het wachten duurt nu echt te lang
het maakt me werkelijk heel erg bang.

Heimdall
Ik zie een kleine stip daar in de lucht
is het Loki of een vogel die snel vlucht

Freyr
Zijn je ogen nu weer goed
of is het een vuiltje dat je ziet

Heimdall
Zwijg, Freyr, zwijg.
Ik zie een vogel met snelle slag
zo snel als ik nog nooit een havik zag,
zijn snelheid is geweldig groot
in zijn snavel houdt hij een flinke noot
een fiere kop, met scherpe blik
't is zeker Loki, dat zeg ik!

Thor
Maar wat komt daar achteraan
met vleugels die zo hevig slaan?

Frigga
't Is toch niet Thjassi vermomd als adelaar
met zijn zwarte verentooi
die jaagt op Loki als trage prooi?

Tyrr en Heimdall
Ja, die enorme adelaar
is zo wel met die havik klaar

Freya
Het havikkleed is niet zo snel
o,o die adelaar pakt hem wel.

Frigga
O, hemel, mijn hemel
wat moeten we nu beginnen?

Tyrr
Luister Asen, doe snel wat ik zeg:
neem deze fakkels in de hand
zodra Loki binnen is steken we deze stapel in de brand.

Thor
Schiet op en stookt het vuur
de adelaar zal branden voor onze muur.

Loki door de poort, vuur laait op, Iduna komt uit de coulissen, een zwarte gedaante (zak?) valt neer voor de poort

Vuurtekst - euritmie

1 De vlammen schieten snel omhoog
hoog in de wijde hemelboog

Ze vormen daar een laaiend vuur
vlak voor de hoge Asenmuur.

2 Gele, rode, gloed en glans
een knetterende vlammendans.

Ze grijpen alles en verteren
verschroeien ook de a-dlaars veren.

3 De reus, die in het vuur verdwijnt
hij komt er lelijk aan zijn eind.

De vlammen doven nu heel zacht
verdwijnt hun speelse kleurenpracht

Odin tot Loki
Jouw slimheid kent geen grenzen
je hebt die nare reus misleid
en toonde grote dapperheid
je waagde voor ons je leven
en daarmee is alle schuld vergeven

Iduna
Wat ben ik blij hier weer te zijn
en niet meer als een noot zo klein.

Feest, Iduna deelt appels uit, muziek, dans, buiten klinkt een stem, Asen schrikken, verstarren

Scène 5

Skadi
Open die poort, stelletje luchtreuzen
waar is mijn vader
Is hij daarbinnen?
Houden jullie hem soms gevangen?

Frigg
Help, Heimdall, jaag dat reusmens weg.

Thor
Ik ga al, even hiermee een flinke dreun
en ze geeft nooit meer een kreun.

Skadi Doe open of ik beuk die poort hier in!
en anders doen mijn ooms dat wel

Loki
't Is Skadi, de dochter van Thjassi
en de broers van Thjassi zijn minstens zo machtig als haar vader.

Odin
Heimdall, Laat haar binnen

Heimdall
Dat lelijke reuzenmens ?

Odin
Ja, we zullen met haar spreken
Skadi komt binnen.

Skadi
Is het waar wat ik heb gehoord
dat hier mijn lieve vader is vermoord?
Wie is het die de waarheid kent?

Loki
Ja, vrouwe, het spijt mij zeer
maar uw vader leeft niet meer.
We hadden echt geen andere keus
hij achtervolgde ons die snelle reus.

Skadi
O wee, mijn vermoeden is dus waar.
Dan ben ik met Asgard nog niet klaar..
Mijn ooms zullen mij wel wreken;
die zullen Asgard doen schudden en breken
Niets dan een puinhoop die burcht van de goden
stelletje wreedaards om mijn vader te doden

Odin
Wacht vrouwe,
misschien sluiten we een verdrag deze keer
door de strijd krijgt ge toch uw vader niet weer

Skadi
Goud heb ik al met grote hopen
daarmee kunt u me niet afkopen.

Odin
Luister naar dit groots verdrag
dat U uit ons midden kiezen mag
een God die u bekoort
en die naar uw willen
u geheel toebehoort

Skadi
Dan kies ik de mooiste uit:
morgen wordt ik Baldurs bruid!

Verwarring onder de goden. Baldur wil niet. het lot moet iemand aanwijzen;

Odin
Kom morgen terug, beste reus
en maak volgens onze regels uw keus

Loki
Luister, ik heb een plan:
smoes, smoes

Allen staan achter een gordijn, alleen de voeten zijn zichtbaar
Skadi komt binnen.

Odin
Kies uw man, ge ziet alleen hun voeten
die ge kiest zal met u trouwen moeten.

Skadi verbaasd eerst, dan:
O ik herken mijn Baldur toch wel!

lopend langs de voetenrij
Die voeten zijn veel te klein,
die kunnen niet van Baldur zijn.
Die te harig, die te scheef
en deze hebben een te hoge wreef
deze hebben jubeltenen
en hieraan zitten spillebenen.
Dit zijn voeten mooi en zacht,
deze zijn van Baldur, welk een pracht

Nornen
Skadi, het lot heeft gesproken
Njörd van de wijde wateren en de zee,
die heb je gekozen, die gaat met jou mee.

Njörd komt tevoorschijn, lachen, huilen

Njörd
Het is het zilte nat en het witte zand
dat samenvloeit al op het strand.
Daar loop ik iedere dag zonder schoeisel aan
en daardoor kan ik hier met schone voeten staan.

Odin
Zo wordt dan het verbond gesloten
tussen uw reuzengeslacht en de Asen.
Dat we samen de wereld mogen besturen in vrede en harmonie!

Hiermee verklaar ik u tot man en vrouw
leeft lang en gelukkig
blijft elkaar trouw.
zegenend gebaar

Lied: Noorse bruiloft

Onder gedonder storten naar onder

Dit toneelstuk is verkrijgbaar op:

www.bvs-schooladvies.nl/webwinkel/toneelstukken

Hier kun je op leeftijdsgroep of op onderwerp een groot aantal toneelstukken vinden. Uiteraard zijn zij bijna allemaal te lang en ingewikkeld, maar - als basis - kun je daar de verhalen leren kennen en ze misschien zelf tot een wat eenvoudiger toneelstukje verwerken.