Sinterklaas en zijn pekzwarte Piet

Uit: Gekte is onbegrepen ontwikkeling, door Wilfried Nauta

De Nederlandse volksgeest

Het feest van Sinterklaas is diep verweven met de Nederlands volksgeest en heeft wortels die ver terug in de tijd reiken. Bij de oude Germanen reed Sinterklaas reeds onder de naam Wodan op zijn gevleugelde witte paard Schleipnir door de lucht. Zwarte helpers had hij toen ook al: de kraaien Hugin en Munin, die hem vertelden wat de mensen op aarde zoal deden.

In donkere winternachten zaten de mensen in hun hutten en luisterden met ontzag naar de wind die hoog door de bomen woei. Daarin beleefden ze de adem van God, het wezen van Wodan. Door het oprukkende Christendom werd Wodan voorzien van mijter, staf en bisschopsstatus; een gangbare werkwijze om de Germanen de overgang naar het nieuwe geloof eenvoudiger te maken.

De mythische sint

Het is niet moeilijk in te zien dat Sinterklaas een mythologische verschijning is. Ieder jaar komt hij uit een verre andere wereld, aan de overkant van het water. Als de dagen kort worden, de maan schijnt en de wind door de bomen waait, vervult de geest van Sinterklaas ons met goede gevoelens voor elkaar. We geven cadeautjes en maken goedmoedig spottende gedichtjes om de zwakke kanten van onze geliefden te relativeren.

Sinterklaas is weliswaar gekleed als een bisschop, maar toch zien we hem niet als een hooggeplaatste katholieke geestelijke. Hij is gewoon Sinterklaas. Zijn mythische verschijning wordt niet verward met zijn uiterlijke voorkomen. Dat zou ook problemen kunnen geven, want wat moet je met een katholieke bisschop als je zelf niet gelovig bent? En wil je, na alle commotie over kindermisbruik in de kerk, nog wel dat je kind op schoot gaat zitten van zo'n kindervriend?

De realistische Piet

Tot nu toe [!] is Sinterklaas als mythologische figuur dus ongeschonden gebleven, maar anders is het met zijn duistere helper, Zwarte Piet. Deze figuur is net zo mythologisch als Sinterklaas, maar dat wordt tegenwoordig niet altijd meer zo gezien.

Zijn naam verwijst naar zijn mythologische herkomst. Omdat mensen vroeger bang waren dat ze de duivel opriepen door zijn naam uit te spreken, gebruikten ze daarvoor vage aanduidingen. Ze spraken dan bijvoorbeeld over 'Pietje Pek' of - inderdaad - 'Zwarte Piet'. In andere landen is de verwantschap met de duivel vaak beter te zien.

Zo wordt in Oostenrijk Sankt Nikolaus begeleid door een afschrikwekkende bergduivel met de naam Krampus. In Duitsland treedt de demonische kinderschrik Knecht Ruprecht op als helper van de sint.

Sint en Piet vormen een mythologische eenheid. Sinterklaas verbeeldt het goede dat het kwaad dienstbaar heeft gemaakt en - soms met enige moeite - in toom houdt. Dit samenspel maakt het sinterklaasfeest fijn én spannend voor de kinderen.

Voor mensen die niet met dit beeld zijn opgegroeid, is dit niet zomaar mee te beleven. Zwarte Piet heeft uiterlijk gezien immers veel overeenkomsten met zwarte mensen. Zo was hij doorgaans voorzien van een pruik met zwart kroeshaar en overdreven rode lippen, en ging hij in de jaren zestig krom Surinaams-Nederlands praten. Daardoor is hij realistischer geworden.

Het is dan ook geen wonder dat Zwarte Piet vanaf die tijd geassocieerd wordt met het slavernijverleden van Nederland en met de nog steeds voorkomende discriminatie van zwarte mensen. In de Verenigde Staten wordt Zwarte Piet zelfs gezien als een 'blackface'. Dat is de benaming van een zwart geschminkte blanke, die daar vroeger in cabaretshows zwarte mensen belachelijk maakte.

Mensen die met de traditionele Zwarte Piet zijn opgegroeid, zien hem echter uitsluitend als het zinnebeeld van het kwaad en niet als een zwart mens. Ze voelen zich daarom valselijk van discriminatie beschuldigd. De tegenstanders van Zwarte Piet daarentegen zien hem uitsluitend als het zinnebeeld van het slavernijverleden en van de actuele achterstelling van zwarte mensen.

Ieder zinnebeeld is een mythologische gestalte, zodat hiermee twee verschillende mythologische gestaltes tegenover elkaar zijn komen te staan.

© Helend opvoeden  2025